بین آدمها و در جمع تنها شبیه ام به آدمی که رفت یا حداکثر سایه ای از گذشته آنقدر که نیازارد بقیه را اما دلم قرار نیست انگار لابلای این همه خنده و خوشی! جا نمیشوم انگار بین معادلات و معاملات غامض آدمهای دور و بر. به پدر میگفتم شبیه حاج کاظم آژانس شیشه ای شده ام و حس ارمیای امیرخانی را دارم. پدر نخوانده بود ارمیا را اما آژانس را خوب به خاطر داشت و تنها لبخند کمرنگی زد شاید به نشانه تایید!

اين ها لغاتي علمي نيستند...

سايه از سر همه كم شده بود. بورژوا، فئودال،‌اپوزسيون، انتلكتوئل، ‌بسيجي، چپي،‌ راستي، هيچ كدام فرق نمي كردند. سايه ي بزرگتر از سر همه كم شده بود. اين بار كسي از دريا ماهي نگرفته بود. از ماهي،‌ دريا را گرفته بودند. ماهي هاي حلال گوشت و حرام گوشت، ‌همه به نحو تأثير برانگيزي بالا و پايين مي پريدند. ستون فقرات شان را خم مي كردند. مثل كمان. بعد عين تير كه از چله رها مي شود،‌ با سر و دم شان به زمين ضربه مي زدند و به هوا پرتاب مي شدند. دوباره با شكم به زمين مي خوردند و اين كار مرتب تكرار مي شد!!!

ماهي ها خودكشي مي كردند!

پ.ن:

* به نقل از رضا اميرخاني. ارميا.

"خدایا هر چه میدهی شکرت،هرچه میگیری شکرت"

نزدیک تولدش هم هست..پسرک نازنینم که از پیاده روی در کنارت بسی لذت میبرم زمانی که شانه به شانه ام راه میروی و من گاهی عقب میمانم و تو میپرسی که مامان خسته شدی؟!

اینروزها این جمله از کتاب ارمیا نوشته ی رضا امیرخانی را تکرار میکنم:

"خدایا هر چه میدهی شکرت،هرچه میگیری شکرت"

حاج محمود را نمیتوانم وصف کنم. “ارمیای رضا امیرخانی” و وصف آن مداحی که نه پاسدار بود و نه بسیجی و نه رزمنده. انگار خود حاج محمود است.’نفسش را میکشید ته گلویش و هق هق میکرد. – امام زمان! اینها سربازهای تو هستند. دارند گریه میکنند که بیایی. فرمانده ندارند. بدبختند. دِ پاشو جوان. دم بگیر. یا مهدی، یا مهدی، عجل علی ظهورک.’

خودم را از لا به لای جمعیت به مجید رساندم. جایی پشت سرش که مرا نبیند. اگر چه جلوی چشمش هم می ایستادم مرا نمیدید!
هق هق گریه اش که بلند میشد ضرب سینه اش بهم میریخت. خارج میزد. اما مگر چقدر صدا داشت تماس آن دست و سینه ی کوچولو در آن شلوغی. اینقدر نزدیک شده بودم که زمزمه هایش را بشنوم.- سینه که میزنم انگار در میزنم. حواست باشد! این صدای در زدن را به خاطر بسپاری. جز حسین در به روی هیچکس باز نمیکنی…
این را میگفت و دوباره گریه و دوباره خارج زدن و دوباره…

حاج محمود ‘داد میزد. عرق کرده بود. اما صدای بچه ها کمتر میشد که بیشتر نمیشد. میکروفون را به دهانش آنقدر نزدیک کرده بود که صدای خش خش ناخوشایند برخورد ریش هایش با آن، همه را می آزرد. دیگر داد میزد: یا مهدی، یا مهدی، عجل علی ظهورک. مداحی به دل بچه ها نمی نشست. صدای مداح بیشتر میشد و صدای بچه ها کمتر.’

مجید اما زیر لب برای خودش مشغول بود.
مجید اما ارمیا نبود که صدای بچگانه اش هوای هیات را پر کند.
مجید از تمام هیات آرام تر مینمود.

اشکالی ندارد که ارمیا را نمیشناسی و اینجای قصه را متوجه نمیشوی. اصلش قرار نیست که آدمیزاد همه ی آنچه را که میخواند بفهمد که!
اینقدر بدان که مجید خجالت کشید بغضش را میان شلوغی هیات فریاد بزند و چیزی بگوید که هم دل خودش خنک شود و هم دل بچه های هیات و همه چیز همانطور ‘معمولی’ باقی ماند. من همان محمدِ معمولیِ قسمت دوم و مجید همان دوست کوچولوی من با اداهای آدم بزرگی اش.

سال 77 بود، ارومیه. آن وقت‌ها من زیادی روزنامه‌خوان بودم. توی یکی از روزنامه‌ها بود که «منِ او» را دیدم. آن‌موقع در مورد نوشتنش صحبت کرده بودید. یا یک همچون چیزی. این اسم مدتی توی ذهنم ماند ولی هرگز تا همین چند روز پیش عینیت نگرفته بود. دروغ چرا؛ سال 86 از نمایشگاه کتاب تهران، نه! از یکی از شهر کتاب‌های تهران که با شادی رفته بودیم و شیفر جدیدم را هم از همان‌جا خریدم، خریده بودم که دادمش به ناهید. نخوانده. القصه که من کتابفارسی خوان شده‌ام. این لغت را با فیلمفارسی ابداً مترادف و هم‌خانواده نگیرید. این را برابر کتاب‌ترجمه‌ای بگیرید. کتبی که فارسی‌زبانان ـ یا دیگر هموطنانِ لاجرم فارسی‌نویس ـ نوشته‌اند را می‌گویم.

الغرض که با «ارمیا» شروع کردم. همین دیشب تمامش کردم. برای کتابی به آن حجم، چهار پنج روز وقت گذاشتن، دو دلیل می‌تواند داشته باشد؛ یا کتاب ثقیلی بوده است یا برعکس، گیرایی نداشته است. دومی درست است ولی گیرایی‌اش را با «رضاامیرخانی» تحمیل کردم به خودم و خواندمش.

مدام موقع خواندن، به خودم باید یادآوری می‌کردم «این اولین کتابش بوده است». برای اینکه سخت نگیرم. برای اینکه باورش کنم. که نکردم. باور کردنِ یک شخصیت، به هنری بستگی دارد که عرضه کننده‌ی آن شخصیت باید داشته باشد که حداقل، قابل لمسش کند. تا حدودی قابل احاطه‌اش کند. تا قسمتی، بشود مثلاً توی ذهن گفت «ئه! مثل فلانی!» من آن اوایل گفتم ئه مثل پارسا پیروزفر توی «شیدا»ی تبریزی. که دیدم نه. هیچ ما به ازایی نداشتم در دنیای بیرونی برای ارمیا. جز خودتان. ارمیا در تمام طول نوشتار، رضا امیرخانی بود که شاید می‌تواند باشد. با اطلاعی که از زندگی‌تان دارم. کمی روشن.

دیشب، در آن صفحاتِ پایانی خیلی سعی کردم حس‌م را به امیر منتقل کنم، با کلام، ولی نشد. امیر سایر کتاب‌هاتان را خوانده است، به جز همین ارمیا. یعنی از همان صفحاتِ آغازین هی می‌گفتم امیر چرا ای‌جوری می‌نویسد؟ می‌گویم در تمام جملاتش حتی در انسانی‌ترین شرایط، دیدی از بالا به پایین دارد و این دید، فقط می‌تواند چیزی درونی‌شده در نویسنده، عاملش باشد. نویسنده‌ی این کتاب، حداقل در آن مقطع زمانی صاحبِ دید از بالا به پایینِ افراطی به آدم‌ها ـ حتی آدم‌های خوب ـ و دنیا بوده است. حتی وقتی آیه می‌آورد و ارمیا را تنبیه می‌کند، هیچ فروتنی که حداقل از آن انزوا باید و باید عایدش می‌شد، ظاهر نمی‌شود. لبخندش و سکوتش حتی، دیدی از بالا به پایین دارد. توصیفش از آدم‌ها، حتی از پدر، از مادر همین‌طور است. فقط مصطفا است که ایمن مانده است شاید چون زود از مهلکه خارج می‌شود. کلاً آدم‌های داستان، آنهایی که زود حذف شده‌اند، از این دید مصون مانده‌اند.

به امیر گفتم من کتاب زیاد خوانده‌ام. از نویسنده‌های خارجی از قشر همین شما، ولی اینقدر نخ‌ما نبوده است این دید. یادم هست در نقد «کلبه‌ی عمو تُم» آن سال‌های دور که بچه بودم خواندم که نویسنده، شخصیت دخترک سفیدپوست را، صرفاً چون سفید است، الوهیت بخشیده است. چیزی به این مضمون. ولی من حتی اگر دوباره بخواهم بخوانمش، نخی عایدم نمی‌شود که به این تبعیض برسم ولی کتاب ارمیای شما، سراسر تبعیض است. آنقدر شدید که توی ذوق می‌زند. آدم را وامی‌دارد کتاب را ببندد و برود برای خودش چایی بریزد. یا حتی بنشیند و سریال آبکی ببیند.

ارمیا شاید هرگز مانند آنتوان روکانتن [در تهوع] یا لُرد جیم یا حتی مارک [در جان شیفته] در ذهنم ماندگار نباشد. یا حتی مثل لوطی‌ی صادق چوبک یا حتی بالاشِ بایرامی در مردگان باغ سبز. اما حالا که فکر می‌کنم می‌بینم ارمیا دارد کم‌کم جای صورتِ شما را در ذهنم پُر می‌کند ... جای رضا امیرخانی را.

پ.ن:

1. من دقیقاً نمی‌دانم سال 67 در تهران پیتزافروشی هم بوده است یا نه؟ [البته گویا از 1340 بوده!] در کتاب ارمیا صفحه 38 آمده است:«...برویم تهران تخمه بشکنیم؟ برویم تهران به جای کنسرو، پیتزا بخوریم؟»

2. ارمیا باید آنقدر خوب باشد که نوحه جانسوزش اشک مداح را درآورد و امام جماعتِ نماز حسینیه‌ی جبهه شود، چرا همین ارمیا، در برخورد ذهنی با کارگرانِ معدنِ جنگلهای شمال، نگاهی تحقیرآمیز دارد و گویی با یک مشت بدوی وحشی جنگلی طرف شده است؟

من انتظار نبأ ندارم از ارمیا، اما وقتی نویسنده ارمیا را می‌خواهد به دریا برساند، باید راه و رسم نبوت را به او برازنده کند یا نه؟ ارمیایی که با قرآن زندگی می‌کند، چرا کارگرانی که پیامبر خدا بر دستانشان بوسه می‌زند را آنطور تحقیر می‌کند؟

زيباترين کتابي که تا به حال خوانده‌ايد؟

کتاب «ارميا» رضا اميرخاني خيلي به دلم نشست.