حاشیه‏های غیر رسمی از یک سفر رسمی

«داستان سیستان، 10 روز با رهبر»، نام کتابی از امیر خانی است. بگذارید اعتراف کنم که نوشتن درباره این کتاب اصلاً به سببی که ممکن است به ذهن خواننده خطور کند ربطی ندارد. آنچه ظاهراً و دفعتاً امکان دارد به عنوان دلیلی برای نوشتن تصور شود، اهمیت داستان یا گزارشی حول سفر رهبر معظم جمهوری اسلامی ایران آقای خامنه‏ای برای مخاطبان مجله وزین پگاه حقیقت است. آن است که این عامل، نقشی در تصمیم نگارنده برای نوشتن متن حاضر نداشت؛ من نویسنده را تا پیش از مطالعه همین کتاب نمی‏شناختم. خود کتاب هم، با همه لحن مطایبه‏آمیز و سادگی و شیرینی، اثری آن‏چنان درخشان نیست که شما آثار مهم‏تری که همزمان با آن منتشر شده رها کنید و مسحور آن شوید.

اما کتاب مشخصه بی‏بدیلی دارد که در خوانش من، فراتر از صورتش، شکل دیگری از قرائت را ممکن کرده است؛ و آن قرائت چیزی جز عبور از کلمات و حس مشترک و موقعیت همانند و یا در گوهر خود همانند نیست؛ البته شباهتی ظاهری میان موقعیت روایت و وضعیت عینی نگارنده این مقاله وجود ندارد، اما یک نسبت مشترک میان من و جهان من ، و نویسنده داستان سیستان و جهان او وجود دارد. به نظر من، زمانی که اثری، اگرچه یک گزارش سفر، می‏تواند چنین لایه‏ای را شکل دهد و این‏گونه رابطه‏ای با مخاطب برقرار سازد، شایسته گفت‏وگو است.

کتاب از همان صفحه اول، توجه‏ام را به خود جلب کرد. آنچه «به جای مقدمه» می‏خواندم، تصویری شفاف، بی خدشه، ساده دلانه و شجاعانه از زندگی، و واقعیت و تجربه ملموسی بود که این روزها هر کس می‏تواند، منصفانه به واقعی بودنش مهر تأیید بزند. این هر کس در هر دو سوی ماجرا قرار دارد؛ چه بسیار انقلابیونی که به غرب روی آورده‏اند و چه بسیار از جوانانی که به‏عکس، اصلاح خود را جز به پیوستن به جریانی مطمئن که نشان تقوا و طلب صلاح و صالح بودن در آن موج می‏زند ناممکن می‏بینند؛ واقعیت این است که این هر دو دسته شاهدند که تا چه اندازه نگاه‏ها برگشته است، محاسبه‏ها و حسابرسی‏ها و تردیدها جایگزین کنش آزاد، قلبی و مبتنی بر باورها و ایمان‏های بی خدشه سابق شده است. کتاب با این خطوط آغاز می‏شود؛ همان خطوطی که توجه مرا به شدت به خود جلب کرد:

«بهمن 57 ساواکی شده‏ای!»

همان شبی که اخبار سراسری شبکه یک، دیدار خصوصی اهل قلم با ره بر را پخش کرد(رسم الخط از نویسنده کتاب است). اولین رفیق شفیقی که مرا در گیرنده دیده بود، به همراهم زنگ زد و این را گفت. خندیدم.

«نخند!»

چرا جواب نداد. به جایش گفت: «چشم کورت را باز کن، آمریکا بیخ گوش‏مان ایستاده است، همه گرفتاریِ من این است که در چنین شرایطی، چرا به جای عراق، به ایران حمله نمی‏کند. آن وقت تو بعد از این همه سال رگِ ولایتت جنبیده است و رفته‏ای دیدار آقا؟ ولایت یک امر درونی است؛ سابژکتیو، نه برنامه‏ای آفاقی و آبژکتیو درکنداکتور پخش سراسری!

این همه موقعیت جور شد نیامدی. آن وقت در چنین شرایطی، آن هم با جماعتی که کلی به تو بد و بیراه گفته‏اند، رفته‏ای دیدار خصوصی! خدای موقعیتی تو! کاش به جای دو واحد ریشه‏های انقلاب، نیم واحد زمان سنجی پاس می‏کردی».

همین آغاز بود که مرا با دو علت نیرومند بود. نخست آنکه دیدگاه بسیاری از مذبذبین بین ذلک امروزی را فاش می‏سازد؛ چه از راست و چه از چپ، کسانی که هیچ ارتباط قلبی با انقلاب اسلامی ندارند و طبق محاسبات عقل مآل‏اندیش به آن می‏نگرند و امروز از سایه سنگین آمریکا بر منطقه رمیده‏اند. اگر روزی سخنی، حرکتی، حضوری در همجوار جمهوری اسلامی، هر چه که بوی انقلاب اسلامی و امام(ره) و میراث امام را بدهد، مایه مباهات، خیر دو دنیا، عاقبت بخیری و منافع فراوان بود، امروز ترسیدگان، ترس خوردگان و دل به دنیا بستگان، هر یک به نحوی دوست دارند که خود را از گذشته و خطاهای گذشته، مبرّا نشان دهند و دامن بر چینند. با هزار زبان آشکار و نهان، و مستقیم و کنایه خود را طرفدار نظم موجود جهان مدرن و مخالف تجربه آرمان‏خواهانه امام(ره) و ماجرای انقلاب اسلامی نشان دهند و با «دنیا» آشتی کنند. آن سخن که دوست شفیق آقای امیر خانی در تلفن به او گفت، بیانگر همین روحیه است و شروع کتاب با این سخن، به معنی شجاعت در ساختن تصویری واقع‏گرایانه است.

* * *

ولی داستان سیستان دارای مزایایی است که آن را از همان آغاز، اثر را خواندنی معرفی می‏کند.

1. داستان سیستان، شبیه گزارش‏های خبرگزاری‏ها از سفر رهبر، لحن خشک، رسمی، کلیشه‏ای و مستقیم ندارد؛ در حاشیه‏ها شناور است، و برای ما فضا سازی مستند و زنده‏ای از واقعیت‏های ملموس معماری می‏کند.

2. داستان سیستان دارای نگاهی است که پیچش‏های یک ذهن صمیمی، نقاد و طبیعی را بازتاب می‏دهد؛ ذهنی که به انقلاب، نظام و رهبر، نه طبق قالب‏های بی‏جان، رسمی، کلیشه‏ای و بی‏روح، بلکه با حساسیّت، باور، و پیش‏داوری‏های شتابزده‏ای، محصول کمال‏طلبی می‏نگرد. در انبوهی از شایعات و واقعیات غرق است واز هر نشانه‏ای که بوی تقابل با خواسته‏های آرمانی و صادقانه را می‏دهد، منزجر است و به محض برخورد با علامتی دال بر تناقض کردار و گفتار، شروع به داوری می‏کند.

3. داستان سیستان، شیطنت‏ها، تخطی‏ها و زیرآبی‏رفتن‏های مرسوم ایرانی نویسنده را نمی‏پوشاند و صمیمانه از کلک‏ها و حقه‏های کوچکی که نویسنده طی سفر، برای دست‏یابی به مقاصدش به خرج می‏دهد، پرده بر می‏دارد.

4. و بالاخره ارائه اطلاعات، از حقیقت باطنی مناسبات و پدیده‏هایی که نویسنده بدان باور دارد، با زبان غیر مستقیم دلنشین است؛ چنین است که چهره رهبری و ارتباطشان با مردم و ویژگی‏های خویشتندارانه زندگی خصوصی و منش و کنش ایشان در سفرها، به طور قانع کننده و باورپذیر ترسیم شده است.

* * *

نیز کتاب رویکردی افشاگرانه در خصوص پاره‏ای از روابط بوروکراتیک، اخلاقیات و مناسبات رسمی دارد که با لحن طنز و مطایبه آمیخته است؛ می‏کوشم نمونه‏ای از هر یک را ذکر کنم:

یکم. «بنده خدایی که رو به روی من نشسته است، انگار می‏خواهد چیزی را از جیب کتش در بیاورد و به دیگری بدهد. اما هر بار که نگاه من را می‏بیند، دستش را از داخل کتش در می‏آورد و صاف می‏نشیند! نمی‏دانم چه مشکلی دارد،» (خطوطی از گزارش دیدار رهبر با نخبه‏گان در سفر سیستان).

چنین نثر طنزآمیزی که از قدرت بصری کمیک برخوردار است، در گزارش‏های داستان سیستان به وفور شاهد می‏شود.

«دور سفره نشسته‏ایم و قرار است شام بدهند. توی این مراسم است که متوجه می‏شویم، در زاهدان ـ مثلِ هر جای دیگری ـ یک سری آدم متنفذ هستند که در همه این جلسات شرکت می‏کنند؛ گیرم حالا هم نخبه باشند هم خانواده شهید هم جزو علما. دیگر با موی سفید که نمی‏توانند جز جوانان باشند! به هر رو، ده ـ بیست نفری هستند که در همه جلسات ره بر ـ جلسات بعدی را نیز بررسی کردم ـ حضور دارند. از میان‏شان یکی ـ که انصافاً با مزه است ـ سرشام بلند بلند به دیگری می‏گوید:

ـ قادری!ها با توأم! تو از کی تا حالا نخبه شده‏ای؟ تو را که همیشه از کلاس بیرون می‏کردند. قادری جواب می‏دهد: «از همین امروز صبح نخبه شده‏ام که تو شده بودی جزو علمای استان!»

دوم. اما درباره بازتاب واکنش‏های ذهنی، برابر علائمی که طبق ذائقه سالم نویسنده نامطبوع جلوه می‏کند، اما در اصل محصول پیش‏داوری عجولانه او است. نویسنده چنین درگیری‏هایی با خود را بارها به نمایش می‏گذارد؛ وقتی که در هواپیما متوجه می‏شود که تعدادی جوان با لباس شخصی هم به زاهدان آورده می‏شوند، حال بدی پیدا می‏کند و می‏پندارد که آنان برای یک استقبال فرمایشی بسیج شده‏اند؛ «واقعیت آن است که همه چیز مطبوع و خوب بود. اما من بدجوری حالم گرفته شده بود. این همه جوان با لباس شخصی؛ بیراه نیست که می‏گویند از تهران آدم می‏آورند که استقبال را شلوغش کنند. جای رفیق شفیقم خالی که سرم داد بکشد: «دیدی قطار ـ قطار، اتوبوس ـ اتوبوس بسیجی می‏آورند برای شعار دادن؛ دیدی یا نه؟» تازه او از هواپیما خبر نداشت! حالم گرفته شده بود ناجور. ما از چی دفاع می‏کردیم؟ از احمد تپل و رفقایش که از تهران می‏آیند به عنوان مردمِ همیشه در صحنه سیستان؟ چرا بی‏خودی رگِ گردنی می‏شویم. انگار آب سردی رویم ریخته بودند. حاضر بودم همان جا از هواپیما بپرم پایین. کاش در عقب، مثل آنتولزف جعفریان باز می‏شد و می‏افتادیم در آسمان هندوکش.... نمی‏دانم شاید هم لازم باشد. قوه توجیه، بخواهی نخواهی، این جور موارد به کار می‏افتد؛ نیرو باید بیاورند، استقبال باید پرشکوه باشد. خاصه در چنین شرایطی. بالاخره «کار ملک است این و تدبیر و تأمل بایدش...». اما مگر توجیه می‏تواند حال آدم را جا بیاورد.

علی فهمید که ناجور رفته‏ام تو لاک؛ سر صحبت را باز کرد و من مسئله مستقبل‏های غیر بومی را به او گفتم. تصدیق کرد، اما گفت که چندان هم تعجب نکرده است. از قبل شنیده بوده این قضیه را. از او پرسیدم؛ به نظرت احمد تپل چه قدر گرفته است تا به سیستان بیاید و شعار بدهد؟ احمد داشت آواز می‏خواند: «کربلا کربلا ما داریم می‏آییم. اگه ما نیاییم یارم میایه، دلدارم میایه...». علی خندید. احمد را دوباره نشانش دادم و گفتم چه قدر گرفته؟ علی گفت: نه! با حال‏تر از این حرف‏هاست! اینها همین جوری مجانی می‏آیند... باز هم کمی جای خوش حالی بود...».

احتمالاً نویسنده در دلش باز فکر کرد با همان شام و نهار و عشق هواپیما سوار شدن و سفر مجانی برای یک بسیجی جنوب شهری، می‏توان او را خرید! نکته مهم در اینجا، تصویر ذهنی بسیاری از افراد قلباً وفادار به انقلاب است که در مدار سوء استفاده و ناباوری و نفاق قرار ندارند. آنان از ته قلب، خواهان سلامت و رابطه صادقانه حاکمان با مردم طبق الگوهای حکومت علوی هستند، در نتیجه در برخورد با نشانه‏هایی که گویای سوء استفاده از قدرت، ظاهرسازی، بازی‏های سیاسی رایج حکومت گران درجهان سوم، هر گونه نقاب و نهان روشی هر گونه نشانه فساد، تزویر، قدرت‏گرایی و تبعیض است، فریادشان از اعماق وجودشان فرا می‏آید و در آسمان جانشان طنین می‏افکند.

داستان سیستان این روحیه را بارها نشان می‏دهد، امّا نکته جالب آنجاست که در موارد متعددی، این پیش‏داوری‏های برخاسته از صداقت و آرمان خواهی و تمایل به سلامت نظام، بر بدگمانی و بی‏اطلاعاتی استوار است. من نمی‏گویم که همواره چنین است، اما حقیقت آن است که در بسیاری مواقع، نشانه‏های صوری تفسیری منفی می‏یابد. اما واقعیت ماجرا چیز دیگری است. ماجرای نویسنده و احمد تپل، یکی از این موارد است. در نیمه کتاب آشکار می‏شود که این جوان‏ها که با نویسنده سوار هواپیما بودند، نه برای استقبال شاهانه و فرمایشی، بلکه مأموران رسمی محافظت و امنیت بودند.

بدیهی است که هیچ کس در فضای پر از کینه و توطئه دشمن، نمی‏خواهد این وظیفه و تکلیف ضروری بر زمین بماند و جان مقام معظم رهبری به خطر بیفتد؛ چنین امری کاملاً ضروری و متفاوت با آوردن مستقبلین فرمایشی است. وقتی حقیقت ماجرا بر نویسنده آشکار می‏شود، احساس آرامش او عمیقاً حس کردنی است. نفس راحت او از نهاد خواننده همدل با او بر می‏آید، زیرا در اعماق خواست و ذهن، آرزوی مبرّی بودن از روابط ظاهر سازانه، تمنّای صمیمانه همه دوستداران انقلابی است که سرشار از واهمه و نگرانی درباره رشد پدیده‏های دیوان سالارانه و قدرت مدارانه‏اند.

سوم. گفتم نویسنده تخطی‏های بازی‏گوشانه خود را نهان نداشته است، وجود این گونه گزارش‏ها، هم به صحّت متن می‏افزاید و هم نشان یک روحیه عمومی در ما است. ما از دیگران طلب نظم می‏کنیم، اما خود انضباط‏ها را زیر پا می‏گذاریم و یا به رنگ بی‏انضباطی رایج در می‏آییم.

ماجرای معرفی علی، دانشجوی سال آخر پزشکی و دوست نویسنده، به نام عکاس حرفه‏ای، از این گونه روایت‏ها است. در مقدمه سفر به زاهدان، تصویری عالی از سفر به نویسنده ارائه می‏شود؛ همه چیز هماهنگ است. امکانات، هتل، کلیه نیازهای خبری برآورده خواهد شد.

«من که دیدم اوضاع تا این حد کویت است، به کله‏ام زد که یکی از دوستان جوان‏ترم را نیز با خود به این سفر بیاورم. پیش‏تر با هم خیلی از مناطق ایران را گشته بودیم. ده روزی توی منطقه بشاگرد، بدون ردیف بودن «هتلینگ!» عرق ریخته بودیم. حال دور از انصاف بود که در چنین سفری همراه نباشیم. علی دانشجوی سال آخر پزشکی بود. او را به عنوان عکاس معرفی کردم. عکاس حرفه‏ای برای گرفتن تصویر از کادرهایی که از چشم عکاسان رسمی دور می‏ماند؛ به راحتی پذیرفتند. مشکل جای دیگری بود. کل اطلاع علی از هنر عکاسی به اندازه اطلاعات علمی من بود در زمینه تحقیقات نانو تکنولوژی و ارتباطش با ژنتیک پیش رفته...؛ حال من و علی فقط منتظر بودیم که گروه تحقیقی دنبال‏مان بیایند و از در و همسایه و دوست و آشنا پرس و جو کنند که ما چه جورآدم‏هایی هستیم. صف چندم نماز جمعه می‏نشینم؟ در راه‏پیمایی 22 بهمن دست چپ مان را مشت می‏کنیم یا دست راست را؟ تند تند حفظ می‏کردیم که دیش نداریم. ریش داریم. آواز نمی‏خوانیم. نماز می‏خوانیم. همسایه‏هامان فصل انگور در زیر زمین کوزه نمی‏گیرند، اما روزه می‏گیرند و از این قبیل سجع‏های نامتوازی!

تلفنی که با هم حرف می‏زدیم، منتظر بودیم تا موقع گذاشتن گوشی، صدای گذاشته شدن گوشی سوم را بشنویم. کوچه و خیابان به هر کسی که به ما خیره شده بود، بلند سلام می‏کردیم، تازه آن هم سلام علیکم و رحمه الله، با رعایت مخارج! خلاصه تمام مشکل مان این بود که تحقیقات مستقیم است یا غیر مستقیم. عاقبت با علی به این نتیجه مشترک رسیدیم که دم شان گرم، جوری تحقیق می‏کنند که اصلاً آدم بو نمی‏برد».

به هر رو، از آنجا که علی آقای دانشجوی پزشکی و ناعکاس به نام عکاس حرفه‏ای در این سفر حضور می‏یابد، کنایه نویسنده دال بر فقدان همه این تحقیقات است. چنین روایتی چند سویه دارد.

الف. نقد ضمنی به سیستم حفاظت؛ این نقد در جاهای دیگری هم که با دیدن رهبر، افراد وظیفه‏شان یادشان می‏رود و بی‏نظمی حاکم می‏گردد، در کتاب وجود دارد.

ب. نمایش قاعده گریزی خود نویسنده و تقدم رفیق بازی و بازیگوشی‏های ناشی از آن، بر پایبندی بر اصول.

ج. تصویری از ذهنیت مردم درباره کار اطلاعاتی و شنود و کنترل و متقابلاً رشد روحیه‏ای ظاهرسازانه که به طنز از آن صحبت می‏شود... .

حقیقت آن است که در نظام‏های باز، نظام‏های نیمه باز و نظام‏های بسته، روانشناسی سه گانه‏ای بر رفتار اجتماعی مردم حاکم است. در نظام‏های کنترل کننده استبدادی و اقتدارگرای علنی، نظیر رژیم صدام، احساس در معرض مراقبت مدام بودن از سوی نهاد قدرت حتی آگاهانه رشد داده می‏شود، زیرا اساس رابطه حکومت و مردم بر بی‏اعتمادی استوار است. مردم دشمنان بالقوه به حساب می‏آیند، پس باید از رأس حکومت و به ترتیب لایه‏های بعدی هرم قدرت، به زور سرکوب، ایجاد رعب و ایجاد ترس، از مورد مشاهده مدام قرار گرفتن دفاع کرد. در زمان محمد رضا پهلوی، این نظم خفیه نگاری و خفیه بینی و دیوار موش دارد، موش گوش دارد، همه جا چشم‏های مخفی مواظب مردم است، از بستر تا دستشویی و... بسیار رواج داشت و حکومت خود آن را به نحو غلوآمیزی تبلیغ می‏کرد تا مردم هرگز آزادانه به بیان آرای خود نپردازند.

در نظم دینی، ساده لوحانه است که تصور کنیم، کنترل و مراقبتی وجود ندارد. اما این کنترل در برابر دشمن و نقشه‏های شوم ترور و آسیب است، نه برای ممانعت از بیان آرای مردم و گفت و گوی آزاد و رها از تعارفات و چاکرمنشی و چاپلوسی.

سخن بی‏پرده از خطاها و ضعف‏ها در برابر مقام ولایت،محصول استقبال مقام رهبری است. الگوهای رفتاری امیرالمؤمنان(ع) با مردم و تشویق مردم به بیان آزادانه نقد خود و باور عمیق به موقعیت برابر با مردم و نیکو دانستن نفی احساس امتیاز، تفاخر، مراعات رایج مردم در برابر حاکمان و... نشان کامل این منش و سیره است.

متأسفانه در تجربه انقلاب اسلامی، به همان اندازه که مقام ولایت، خواهان رابطه مستقیم، بدون مجامله، دروغ، زرق و برق، تعارف و پرده پوشانه بامردم بود تا مردم با حسی از دوستی و برادری و پدر و فرزندی و حقوق برابر و در آزادی و آرامش، با ولی فقیه ارتباط برقرار کنند، به‏عکس دو گروه به شدت علیه این درخواست رفتار کرده‏اند؛ ابتدا دشمنان آشتی‏ناپذیر که با جوّ کشتار و ترور و تبلیغ رسانه‏ای خارجی و عمل داخلی، کوشیدند این ارتباط دوستانه و ساده را مخدوش کنند و فضایی امنیتی که ضرورتاً در پی این رفتار پدید می‏آید، به فاصله‏ها بیفزاید و رهبر را در حصار روابط حفاظتی زندانی کند و امکان تماس مستقیم، زنده و مهرآورانه را از بین ببرد.

سپس دیوان سالاران و قدرتمندان درون حکومت و احیاناً مسئولان دولتی که به دلیل نگرش و ضعف شخصیتی خود، کوشیدند روابطی مبتنی بر چاپلوسی را رواج دهند. بدیهی است که افرادی هم در محیط اداری و زندگی، برای پیشرفت عادت کردند که از بیان صادقانه تجربه‏ها، اعتراض‏ها و آرا و منویات قلبی خود چشم بپوشند. نقاب زدن بر چهره‏ها رایج شد. رییس‏ها و مدیران و مسئولانی هم که تحمل شنیدن حقیقت‏های تلخ را نداشتند، یا به سبب بی‏باوری و آلودگی خود، سرپوش نهادن بر حقایق را ترجیح می‏دادند، به این روحیه دامن زدند. در نتیجه رفتارهای دوگانه همه جا رواج یافت و چون پیشرفت افراد در بسیاری مواقع در گرو باورها، دیدگاه‏ها و رفتارهای خصوصی متفاوت با ادعاها و منش و کردار اجتماعی و در محیط‏های رسمی بود، اهل دنیا این رفتار را طبیعی پنداشتند.

همدلی من با متن آقای رضا امیرخانی، به ویژه در چنین مواردی که کتاب، لحن بی‏مجامله دارد و بدون پرده‏پوشی حرف دلش را بیان می‏کند، یک همدلی وسیع است. او در ضمن آن، در اعماق وجودش، پر از مهر، عشق و آرزوی نیک درباره رهبری، انقلاب، نظام و پیروزی رابطه صمیمانه مردم و امام‏شان است، مدام از رفتار بوروکراتیک و نمایشی پرده‏بر می‏دارد و با قلم پرده‏اش را می‏درّد.

چهارم. درست در اینجاست که نمایش روابط متعالی و پراز محبت و دوستی در برخورد مردم و مقام رهبری، از ته دل خواننده را شادمان می‏کند، زیرا شادمانی درونی نویسنده را در خود نهان دارد. آنجا که حقیقت مهر و دوستی بر همه تاریکی‏ها و سوءظن‏ها فایق می‏آید؛ آنجا که مردم عادی و نه ممتازان و برگزیدگان و قدرتمندان و ثروت‏اندوزان، کنار علی خامنه‏ای می‏نشینند و با او از دردها و اعتراضات و شادی‏هایشان حرف می‏زنند.

«مردم دم در ایستاده‏اند و هیاهو می‏کنند و می‏خواهند داخل شوند، اما تیم حفاظت ممانعت می‏کند. آقا متوجه می‏شود و استکان چای را نیمه تمام روی سینی می‏گذارد و اشاره می‏کند که اهل محل داخل شوند.

مردم مثل سیل می‏ریزند توی خانه؛ نگرانم که مبادا هجوم ببرند به سمت آقا. بچه‏های حفاظت به سختی سعی می‏کنند که آنها یکی یکی نزدیک آقا بروند. هرکدام بعد از سلام و احوالپرسی، سعی می‏کند نزدیک آقا روی زمین بنشینند. پیرمردی با کلاه بافتنی، کنار دست ما نشسته است و همه چیز را دوباره برای آقا می‏گوید:

ـ چهار تا پسر هم دارد. شکر الله را باید یادت باشه آقا. جوانکی بود وقتی شما رفتی. حالا عزیز الله هم دیپلم دارد. اما کسی سرکار نمی‏بردشان. یک فکری نباید کرد؟

آقا می‏خندد و می‏گوید: چرا. چند نفری از اعیان محله با سرو وضع مرتب نزدیک می‏آیند و خودشان را خیلی به آقا می‏چسبانند. اما آقا انگار نمی‏شناسدشان. یک هو آقا آنها را کنار می‏زند و به پیرمردی در انتهای صف اشاره می‏کند و با لبخند می‏گوید: سلام... آی (الف) سلام را پیش از دو مد قاریان می‏کشد. آقا جلو پایش نیم‏خیز می‏شود و پیرمرد خود را روی سینه آقا می‏اندازد.

ـ حاجی رحمان کجایی؟ حالت چه طور است... عبدالرحمان سجادی!

ـ پیرمرد گریه می‏کند.

ـ آقا! ما را یادت هست؛ خواب می‏بینم انگار.

ـ بله! حاجی رحمان! سید نواب کجاست؟

عبدالرحمن پوست دستش انگار رفته است. سرخ است و زخمی. دستش را می‏کشد روی دست آقا. یکی از محافظ‏ها به تندی دستش را کنار می‏زند. محافظ مچ دست پیرمرد را می‏گیرد تا به محل سرخی پوست دست نزده باشد. اما آقا دوباره خم می‏شود و دست پیرمرد را در دست می‏گیرد. از همان محل زخم...؛ او دستش را روی صورت آقا می‏کشد. با گریه می‏گوید:

ـ قلبم را هم عمل کرده‏ام!

ـ آخی.

چه محبتی است میان این دو سر در نمی‏آوردم؛ آقا همان جور که دست سید را نگه داشته است، نگاهی به ما می‏کند و می‏گوید:

ـ مرد خداست این سید عبدالرحمن.

یک منتقد روشنفکر، با خواندن این سطرها، فکر می‏کند با تصویر مشتی عواطف مردم ساده، نمی‏توان به توجیه تبعیض‏های بزرگ، رشد اقشار ممتاز و نوکیسه که خون همین مردم را در شیشه کرده‏اند، مدیریت ناکارآمد که بعد از بیست و پنج سال، حتی یک دهم تقاضاهای مردم را برآورده نکرده، و انواع زیرپا نهادن حقوق فردی و اجتماعی و بی‏عدالتی‏ها، و فقدان قانون و آزادی‏های مشروع پرده کشید.

اما یک انسان اهل ایمان که می‏داند شالوده ساختن یک کشور با الگوهای دینی چیزی جز حاکم بودن راستی و دوستی بر رابطه امام و امت یک جامعه نیست، از وجود این عواطف و احساسات دلگرم می‏شود، زیرا وجود آن را مایه از بین رفتن همان ویرانی‏ها و خرابی‏های اقتصادی، سیاسی و اخلاقی می‏داند.

اگر اراده اصلاح و دوستی با مردم در حاکمان باشد، باید امیدوار بود، این اراده بر حاکمیت جهل، تبعیض، قدرت مداری، ثروت‏اندوزی، و بی‏عدالتی فایق آید و جریان‏های سوداگر و منفعت‏طلب و اقشار نامؤمن به آرمان‏های انقلاب به پس رانده شوند و به جای حرف‏ها و سخنرانی‏هایی که اهداف قدرتمدارانه را نهان می‏سازد، واقعا فرآیندهای پیشرفت و تقوای اجتماعی شکل گیرد. اعتراض‏های مردم از منابر متعهد به دین، با عزم و اراده رهبری، به اصلاح بنیادین گره خورد و گره از کار فروبسته مردم گشوده گردد. مهر و دوستی ولی فقیه و مردم، شالوده این امید و آینده است.

تصویرهای گوناگون گزارش این سفر و داستان سیستان، به اندازه یک کتاب می‏تواند دستمایه تفسیر واقعیت رابطه مهربار و خردمند رهبری بامردم و ضمنا بیان مشکلات موجود، نکات منفی روابط دوستی و حکومتی با مردم، و عزم و امید بهبود آینده قرار گیرد.

نگاه بی‏مماشات و افشاگر نویسنده، هم قواعد ناهنجار، هم اخلاقیات مستکبرانه، هم منافذ رسوخ کبر، هم نابه‏سامانی‏ها، هم سقوط‏های نفسانی، هم قدرت‏طلبی‏ها و پیمان شکنی‏ها، و پشت کردن به ارزش‏های انقلاب را در کنار تابلوهای زیبای رابطه مردم و رهبری فاش می‏سازد:

«در همین حین یک هو می‏بینیم از صف اول جایگاه سروصدایی بلند شده است؛ همه به ترتیب درجه کنار هم نشسته‏اند که یک روحانی از راه می‏رسد و دنبال این است که در صف اول جایی برای خود دست و پا کند. حالا نمی‏دانم اگر در صف پشتی بنشیند، کدام حکم الهی نقض می‏شود. از کارش لجم گرفته است. عاقبت از بچه‏های بیت یکی به داد جماعت می‏رسد و چهارصندلی به انتهای هر ردیف اضافه می‏کند تا روحانی جوان هم در صف اول جا شود. کنار ما یک سرهنگ نیروی هوایی نشسته است. سرصحبت را باز می‏کنیم. کمی از بدی آب و هوا می‏نالد و نبودن امکانات. به آشیانه‏هایی که در راه دیدیم اشاره می‏کنم و می‏گویم: در هفته چند پرواز دارند فانتوم‏هاتان؟ یک هو می‏زند به کانال غیرالمغضوب علیهم ولاالضالین! می‏گوید:

ـ فانتوم! من نمی‏دانم! آشیانه؟ من خبر ندارم! پرواز؟ بنده اطلاعی ندارم، اصلاً شما از کجا می‏دانید که در این پایگاه فانتوم داریم؟

ـ از دُم‏شان! دُم یکی دوتاشان از آشیانه بیرون زده بود.

ـ به هر صورت من اطلاعی ندارم. اینها جزو اطلاعات محرمانه است... .

قضیه دم خروس بود و قسم حضرت عباس. سرهنگ نیروی هوایی دیگر با ما حرف نزد. حتی موقع خداحافظی هم؛ انگار ما از خود سازمان سیا آمده بودیم ـ خدمت ایشان، برای تخلیه اطلاعات!»

* * *

سخن گفتن از همه نکات دیگری که رویکردی افشاگرانه درباره عملکرد بوروکراتیک دارد، کار را به‏درازا می‏کشاند. به دوستانی که مایلند سفرهای مقام معظم رهبری را با لحنی صمیمی و نگاهی دیگر مطالعه کنند، خواندن این گزارش سفر پیشنهاد می‏شود.